| Polecenie przy darowiźnie oraz sytuacja niedostatku darczyńcy |
W poprzednim wpisie przestawiłam ogólne zasady darowizny oraz zobowiązania do zapłacenia podatku przez osobę obdarowaną. W tym artykule zajmiemy się kwestią polecenia przy umowie darowizny oraz sytuacją, gdy darczyńca popadnie w niedostatek.
Czym jest polecenie? Najprościej mówiąc darczyńca razem z darowizną może zobowiązać obdarowanego do konkretnego działania lub powstrzymania się przed jakimś sprecyzowanym zachowaniem. W prawie cywilnym takie nałożenie na obdarowanego obowiązku określonego postępowania nazywa się poleceniem. Może być ono ustanowione w treści umowy darowizny w chwili jej zawarcia lub przyjęte przez obdarowanego w późniejszym czasie, gdy darowizna jest jeszcze w trakcie realizacji.
Polecenie może dotyczyć zarówno spraw majątkowych, jak i mieć niepieniężny charakter. Zatem w umowie darowizny można zobowiązać osobę obdarowaną do: (przykładowo)
- opiekowania się określoną osobą chorą albo grobem osoby bliskiej dla darczyńcy,
- przeznaczenia części pieniędzy z darowizny na przeprowadzenie remontu rodzinnego domu,
- rozpoczęcia nauki w szkole wyższej,
- ufundowania nagrody w konkursie, który dopiero się odbędzie.
O poleceniu można mówić dopiero wówczas, gdy darczyńca w sposób poważny i wyraźny nakłada na obdarowanego obowiązek działania lub powstrzymania się od działania. Obowiązek taki podlega prawu, a za jego niewykonanie grożą konsekwencje (sankcje). Dlatego oświadczenie woli samego darczyńcy musi być sformułowane w sposób jasny i kategoryczny – nie będzie poleceniem ani grzecznościowa prośba darczyńcy, jego rady, życzenia czy przestrogi.
Darczyńca może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego. Jedynie w razie śmierci darczyńcy uprawnienie takie nabywa jego spadkobierca, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, to także właściwy organ państwowy (np. prokurator). Wypełnienia polecenia nie może żądać osoba trzecia, która miałaby odnieść korzyść z wykonania polecenia. Przykładowo, gdyby obdarowany został zobowiązany do przekazania kwoty 10.000 zł dla samotnej sąsiadki darczyńcy, sąsiadka nie ma możliwości wejścia na drogę sądową w celu przymuszenia obdarowanego do wypłacenia jej pieniędzy.
Obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia w całości lub części, jeśli jest to usprawiedliwione wystąpieniem istotnej zmiany stosunków. Chodzi w tym przypadku o zmiany w położeniu obdarowanego zarówno na płaszczyźnie osobistej jak i majątkowej, które nie są skutkiem zawarcia umowy darowizny (np. choroba obdarowanego, zdarzenie losowe). Zmiana stosunków musi wystąpić już po powstaniu obowiązku wypełnienia polecenia, a dodatkowo obdarowany nie może się na nią powołać jeżeli sam doprowadził do niekorzystnego dla siebie położenia (np. wyzbył się całego majątku w drodze darowizn i doprowadził się do niewypłacalności).
Obdarowany może także zwolnić się z powinności wypełnienia polecenia w ten sposób, że wyda przedmiot darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje (np. odda darczyńcy mieszkanie). Może to uczynić, gdy wykonania polecenia żąda sam darczyńca lub jego spadkobiercy., ale nigdy wtedy, gdy żądanie jest kierowane przez organ państwowy. Co więcej, obdarowany nie może zwolnić się z obowiązku wykonania polecenia poprzez zwrot odpowiedniej części darowizny ani przez zapłatę określonej sumy pieniężnej.
Obdarowany powinien pamiętać o tym, że jeżeli otrzymał darowiznę, a darczyńca popadnie w niedostatek, to może on żądać od obdarowanego odpowiedniego świadczenia, a na obdarowanym będzie ciążył obowiązek bardzo konkretnej pomocy darczyńcy. Niedostatek oznacza niemożność zaspakajania usprawiedliwionych potrzeb własnymi siłami i środkami (zakupu żywności, leków, ponoszenie kosztów leczenia, zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych), a nadto obejmuje sytuacje, gdy darczyńca nie jest w stanie własnymi siłami wykonać ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych. Sposób wykonania świadczenia będzie zależny od tego, jakie są konkretne potrzeby darczyńcy – może przybrać postać jednorazowej lub też wielorazowej zapłaty określonej sumy pieniężnej, kupowaniu darczyńcy potrzebnych rzeczy czy zapewnieniu miejsca zamieszkania. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość darowizny. Jednocześnie trzeba podkreślić, że obowiązek obdarowanego, o którym pisałam powyżej, mieści się tylko w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia.
Kolejny wpis z tej serii będzie dotyczył odwołania darowizny, dlatego zapraszam do regularnego śledzenia bloga, jak i konta Kancelarii na Facebooku.