Dziś ostatni wpis dotyczący umowy darowizny, a konkretnie możliwości jej odwołania. Czy nasz darczyńca może zmienić zdanie i zabrać to, czym nas obdarował? Odpowiedź znajdziesz w tym artykule, ale wcześniej zapoznaj się z pierwszym i drugim wpisem dotyczącym umowy darowizny,
Przede wszystkim zacznijmy od tego, że po zawarciu umowy darowizny możemy mieć do czynienia z dwiema sytuacjami – darowizna została już wykonana lub też przedmiot umowy nie został jeszcze wydany obdarowanemu. Przykładowo umowa darowizny mieszkania została zawarta w marcu z zobowiązaniem przekazania mieszkania obdarowanemu od czerwca. Okres od podpisania umowy darowizny do momentu przekazania kluczy to czas, gdy umowa nie została jeszcze wykonana.
Jeśli w okresie pomiędzy zawarciem darowizny i jej wykonaniem stan majątkowy darczyńcy uległ znacznemu pogorszeniu – darowiznę można odwołać. Podstawową przesłanką umożliwiającą takie działanie jest więc brak możliwości wykonania darowizny bez uszczerbku utrzymania darczyńcy odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb. Możliwość odwołania darowizny zachodzi również, gdy przekazanie przedmiotu darowizny nie powoduje uszczerbku dla utrzymania darczyńcy, lecz powoduje uszczerbek dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych np. dzieciach darczyńcy.
Uprawnienie do odwołania darowizny ma charakter osobisty i przysługuje tylko i wyłącznie darczyńcy. Na równi z darczyńcą należy jednak traktować jego przedstawicieli ustawowych (np. opiekuna dla osoby ubezwłasnowolnionej). W razie śmierci darczyńcy możliwość odwołania darowizny niewykonanej wygasa i nie przechodzi na jego spadkobierców, nie mogą z niego skorzystać także osoby uprawnione do świadczeń alimentacyjnych ze strony darczyńcy.
Prawo daje możliwość odwołania darowizny jeszcze w jednym przypadku, a mianowicie jeżeli obdarowany okazał darczyńcy rażącą niewdzięczność. Przyjmujemy, że umowa darowizny wytwarza między stronami pewien stosunek etyczny – postawę obdarowanego powinna cechować wdzięczność w stosunku do darczyńcy. Jeśli obdarowany postępuje w sposób sprzeczny z przyjętymi normami etycznymi, darczyńca ma uprawnienie do odwołania darowizny. Z tego prawa darczyńca może skorzystać nie tylko przed wykonaniem darowizny, ale także po spełnieniu przyrzeczonego świadczenia.
Czym jest ta rażąca niewdzięczność? Ma ona miejsce wtedy, gdy darczyńca dotkliwie odczuwa ujemne zachowanie się obdarowanego, które może mieć postać czynnego działania (np. złego traktowania darczyńcy) lub też zaniechania (np. zerwania relacji rodzinnych). Cechy rażącej niewdzięczności może mieć np. zdrada małżeńska, dręczenie darczyńcy, utrudnianie mu codziennego funkcjonowania, odmówienie pomocy w chorobie, niedostarczanie środków utrzymania. Ważne, że ocena tego, czy dane zdarzenie należy ocenić jako rażącą niewdzięczność w rozumieniu przepisów prawa, uwzględnia okoliczności o charakterze obiektywnym. Innymi słowy rażąca niewdzięczność to coś innego niż wyłącznie przekonania darczyńcy o doznanej krzywdzie czy zszarganej godności. W orzecznictwie często spotykamy poglądy, że tzw. zwykłe konflikty rodzinne pomiędzy darczyńcą a obdarowanym nie tworzą jeszcze stanu rażącej niewdzięczności, a tym samym nie są wystarczającym powodem do odwołania dokonanej darowizny.
Darczyńca może odwołać darowiznę tylko w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego. W przypadku zdarzeń, które są rozciągnięte w czasie (przykładowo odmawianie pomocy w chorobie) przyjmuje się, że termin roczny zostaje zachowany, jeżeli nie upłynął rok od chwili, kiedy stan rażąco niewdzięcznego zachowania ustał. Warto wspomnieć, że z chwilą śmierci darczyńcy uprawnionym do odwołania darowizny w tym przypadku staje się jego spadkobierca.
Darowizna nie może być odwołana z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego, jeżeli darczyńca przebaczył mu to zachowanie się. Przebaczenie rozumiemy jako faktyczne pojednanie, niewymagające jakiejś szczególnej formy. Przebaczenie powinno odznaczać się dwiema cechami: darczyńca musi mieć świadomość niegodnego zachowania się obdarowanego oraz okazywać, że ma wolę odpuszczenia, wykreślenia z pamięci tego zachowania. Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się także, gdy przyrzeczone lub dokonane przysporzenie majątkowe odpowiada obowiązkowi moralnemu np. gdy darowizna jest przejawem wdzięczności za uratowanie życia.
Na koniec pamiętajmy, że oświadczenie odwołujące darowiznę powinno być złożone na piśmie. Nie ma przeszkód, by oświadczenie takie zostało złożone w pozwie. Niezachowanie formy pisemnej nie wpłynie na ważność i skuteczność odwołania, jednak może zrodzić problemy dowodowe w postępowaniu przed sądem.
Zachęcam do zapoznania się z innymi artykułami poruszającymi kwestię umów na naszym blogu.