Rozpoczynamy pierwszy cykl z prawa karnego, który będzie dotyczył przestępstw związanych z ruchem drogowym i sposobu prowadzenia postępowania karnego w tym zakresie.
Dziś zajmiemy się kwestią omówienia najważniejszych z czynów zabronionych, zaczynając od przestępstwa najcięższego kalibru, czyli katastrofy.
Katastrofa w ruchu drogowym (art.173 KPK) ma miejsce wtedy, gdy zdarzenie drogowe jednocześnie:
– w sposób nagły i groźny zakłóca ruch drogowy,
– sprowadza konkretne, rozległe i dotkliwe skutki,
– dotyczy wielu osób (przynajmniej dziesięciu) lub mienia o znacznej wartości,
– niesie ze sobą zagrożenie bezpieczeństwa powszechnego.
To przestępstwo można popełnić zarówno umyślnie, a więc mając zamiar wywołania określonego zagrożenia, jak i nieumyślnie. Osobnym przestępstwem jest sprowadzenie niebezpieczeństwa katastrofy (art.174KPK)
Przykładowe sytuacje, w których sąd orzekał o zakwalifikowaniu zdarzenia jako katastrofy to:
• prowadzenie we wczesnych godzinach wieczornych, po ruchliwych ulicach miasta i drodze międzynarodowej o dużym nasileniu ruchu, samochodu ciężarowego o dużej masie, przez nietrzeźwego kierowcę oraz spowodowanie w wyniku takiej jazdy zderzenia z innym pojazdem, skutkującym śmierć kilku jego pasażerów i ciężkie kalectwo innych,
• prowadzenie załadowanego ciągnika siodłowego z naczepą z niesprawnym układem hamulcowym, co spowodowało, że w czasie jazdy kierowca nie mógł się zatrzymać i uderzył w samochód osobowy, a następnie w trolejbus miejski, w wyniku czego dwaj pasażerowie trolejbusu zmarli, a 10 innych osób doznało obrażeń,
• prowadzenie samochodu ciężarowego przez nietrzeźwego kierowcę z nadmierną szybkością, który podjął manewr wyprzedzania przed skrzyżowaniem i na zwężeniu jezdni, w wyniku czego stracił panowanie nad pojazdem i wjechał w plac targowy dostępny dla nieograniczonej liczby ludzi, w wyniku czego śmierć poniosły dwie osoby.
Natomiast o wypadku w komunikacji (art. 177 KPK) mówi się, gdy ktoś celowo lub nieumyślnie narusza zasady ruchu drogowego, co doprowadza do nieumyślnego skutku – wypadku, w którym inna osoba odniosła obrażenia ciała lub też zmarła w wyniku tych obrażeń.
W postępowaniach karnych dotyczących takich zdarzeń fundamentalne znaczenie ma problem związku przyczynowego między naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu i skutkiem. Sam fakt naruszenia określonej zasady przez sprawcę (na przykład nadmierna prędkość) nie oznacza, że automatycznie można przypisać mu skutek w postaci obrażeń ciała. Należy zawsze zastanowić się nad tym, czy przestrzeganie zasady, którą sprawca naruszył, ustrzegłoby go przed sprowadzeniem skutku (przykładowo gdyby jechał 10 km/h wolniej, to czy zdołałby zahamować i uniknąć zderzenia z drugim pojazdem). Jeśli skutek i tak by nastąpił, nie ma podstaw do pociągania sprawcy do odpowiedzialności karnej za wypadek komunikacyjny, możliwa jest natomiast odpowiedzialność za wykroczenie. Najpoważniejsze problemy powstają wówczas, gdy co najmniej dwie osoby naruszają zasady bezpieczeństwa w ruchu, w wyniku czego dochodzi do wypadku (przykładowo jeden kierowca porusza się z nadmierną prędkością, a drugi wyprzedza na w niedozwolonym miejscu).
Ustalenie możliwości przewidywania jednego ze skutków wypadku drogowego zależy w szczególności od doświadczenia życiowego, kompetencji, czy świadomości sprawcy. Dlatego też od zawodowego kierowcy można w większym stopniu wymagać konieczności przewidywania przyszłych zachowań na drodze. Nie oznacza to jednak, że zwalniamy z odpowiedzialności osobę, która dopiero co usiadła za kółkiem. Zawinione będzie również spowodowanie wypadku w czasie niewydolności organizmu (np. padaczki), jeśli sprawca wiedział o swoim stanie zdrowia i mimo tego zdecydował się uczestniczyć w ruchu drogowym.
Wymiar kary za wymienione powyżej przestępstwa zwiększy się znacznie, jeśli sprawca zbiegnie z miejsca zdarzenia lub też będzie znajdować się w stanie nietrzeźwości czy też pod wpływem środka odurzającego.
Osobnym przestępstwem jest jednak prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (art, 178a KK).
O stanie nietrzeźwości mówimy, gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub też zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość. Przez sformułowanie „środek odurzający” należy rozumieć każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działającą na ośrodkowy układ nerwowy, która określona jest w wykazie środków odurzających.
Dla zaistnienia tego przestępstwa nie jest potrzebny skutek – samo poruszanie się „pod wpływem” stwarza bowiem wystarczające niebezpieczeństwo na drodze treść przepisu obejmuje prowadzenie pojazdu, a więc wprawienie go w ruch. Tym samym przestępstwem nie jest jeszcze samo siedzenie za kierownicą, kiedy samochód nie jest uruchomiony – takie zachowanie można rozpatrywać na płaszczyźnie usiłowania popełnienia czynu zabronionego.
W następnym wpisie zajmiemy się aspektami postępowania karnego i szczególnej roli opinii biegłego w możliwości przypisania sprawcy jednego z powyższych przestępstw.