Jesteśmy nadal w temacie przestępstw związanych z ruchem drogowym. W dzisiejszym wpisie zajmiemy się tematem jednego z najważniejszych dowodów w postępowaniu karnym – dowodu z opinii biegłego.
Opinia biegłego jest wymagana wtedy, gdy w danym postępowaniu do stwierdzenia okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wymagane jest posiadanie wiadomości specjalnych. Pojęcie wiadomości specjalnych nie zostało nigdzie wprost określone, ale dotyczy takiej wiedzy, która jest specjalistyczna, ekspercka, opierająca się o pewną gałąź nauki. Do wiadomości specjalnych nie można zaliczyć tych informacji, które są dostępne dla dorosłego człowieka o odpowiednim doświadczeniu życiowym, a także wykształceniu i zasobie wiedzy ogólnej.
W niektórych postępowaniach karnych sąd ma obowiązek przeprowadzić opinię biegłego; zatem zawsze sięgnie do specjalistycznej wiedzy biegłego ustalając:
- charakter i stopień uszkodzenia ciała przy przestępstwach przeciwko życiu i zdrowiu,
- wyłączenia lub ograniczenia poczytalności, w tym również popełnionego pod wpływem silnego wzburzenia,
- zaburzeń w sferze popędu seksualnego,
- nałogowego alkoholizmu lub uzależnienia od środków odurzających,
- okoliczności w sprawach przestępstw dotyczących ruchu pojazdów mechanicznych,
Trzeba podkreślić, że w tych wymienionych powyżej zagadnieniach nie można zastąpić opinii biegłego żadnym innym dowodem. Oznacza to, że nie o stanie zdrowia nigdy nie będzie stanowić np. zaświadczenie lekarskie, tylko opinia wydana przez biegłego z zakresu medycyny sądowej. Opinii nie można zastępować zeznaniami świadka, który posiada wiadomości specjalistyczne albo ekspertyzą pozasądową. W jednym postępowaniu sąd może zasięgać kilku, a czasem nawet kilkunastu opinii z różnych dziedzin.
W sprawach o przestępstwa związane z ruchem pojazdów mechanicznych dowód w postaci opinii biegłego do spraw techniki i ruchu pojazdów mechanicznych jest niezbędny wówczas, gdy wyjaśnienia wymagają kwestie związane ze stanem technicznym pojazdu, prędkości, toru ruchu oraz z wymogami prawidłowej eksploatacji pojazdu przez kierowcę (np. ustalenia szybkości jazdy na podstawie śladów hamowania). Opinia biegłego może być konieczna również wtedy, gdy istnieje potrzeba określenia stopnia kwalifikacji zawodowych kierowcy lub wyboru przezeń najbardziej odpowiedniego manewru w sytuacjach konfliktowych w ruchu drogowym. To z opinii wyczytamy próbę odtworzenia przebiegu zdarzenia w oparciu o ślady ujawnione w toku oględzin, a w szczególności prędkości pojazdu, dokładną drogę pojazdu, określenia miejsca potrącenia człowieka, czyli – jak to się zbiorczo określa – czasoprzestrzennego „rozliczenia” dynamiki określonej kolizji drogowej.
Sąd dopuszcza dowód z opinii biegłego poprzez wydanie postanowienia, w którym wskazuje przedmiot oraz zakres ekspertyzy ze sformułowaniem – gdy istnieje taka potrzeba – pytań szczegółowych, a także termin dostarczenia przedmiotowej opinii. W doborze metod i badań specjalistycznych biegły jest niezależny od sądu, obrońcy czy prokuratora. Opinia biegłego nie powinna zawierać sformułowań dotyczących winy oskarżonego lub oceny prawnej jego czynu, ponieważ uprawnienia w tym zakresie są wyłączną domeną sądu.
Dowód z opinii biegłego podlega ocenie, zwłaszcza z zachowaniem następujących wskazań, tj. czy:
1) biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi niezbędnymi do stwierdzenia okoliczności mających istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy,
2) opinia biegłego jest logiczna, wewnętrznie spójna, zgodna z doświadczeniem życiowym i wskazaniami wiedzy,
3) opinia ta jest pełna i jasna i nie zachodzi nie wyjaśniona sprzeczność pomiędzy nią a inną opinią ujawnioną w toku postępowania.
Jeżeli opinia nie spełnia powyższych wymagań Sąd może wezwać biegłego (lub biegłych) do sporządzenia opinii uzupełniającej, wezwać biegłego na rozprawę lub powołać innych biegłych w celu wykonania kolejnej opinii. Wystąpienie dwóch sprzecznych opinii, nawet pochodzących od tego samego biegłego nie zawsze powoduje konieczność powołania kolejnego biegłego w sprawie. Opinie biegłych, jak każdy dowód, podlegają ocenie Sądu. Dopiero, gdy Sąd bez potrzeby sięgania do wiadomości specjalnych nie potrafi rozstrzygnąć, której opinii dać wiarę, konieczne jest powołanie kolejnego biegłego. Jednak w przypadku wątpliwości Sąd nie może po prostu odrzucić sporządzonej przez biegłego opinii i samodzielnie dokonać odmiennych ustaleń, przedstawiając swój pomysł na daną kwestię. Sąd bowiem nie może merytorycznie polemizować z oceną okoliczności, która wymaga posiadania wiadomości specjalnych.
W następnym wpisie podejmiemy tematykę specyfiki opiniowania wypadków drogowych. Zapraszam też do pierwszego wpisu z tej serii.