Strony zawierające umowę mogą w sposób swobodny określać jej warunki tak, by odpowiednio zadbać o własne interesy. Jednym ze środków, których mogą używać, żeby zabezpieczyć się przed niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania jest wprowadzenie do treści umowy klauzuli kary umownej.
Na czym takie zastrzeżenie polega?
Jeżeli któraś ze stron poniesie szkodę przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy, druga będzie zobowiązana do zapłacenia sumy wskazanej w umowie – taką regulację zawiera treść przepisu art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego. Inaczej mówiąc, strony umawiają się, że naprawa wyrządzonej szkody nastąpi w formie zapłaty uzgodnionej przez nie kwoty.
Wysokość kary umownej zależy od tego, w jaki sposób strony uregulują tę kwestię w umowie. Warunkiem skutecznego zastrzeżenia kary umownej jest konkretne oznaczenie jej wysokości i waluty albo też wskazanie sposobu, który pozwoli to uczynić w przyszłości, najpóźniej w momencie jej zapłaty. Kara umowna może być wyrażona w kwocie (np. 1000 złotych) lub ułamkiem wartości świadczenia głównego (np. 2%).
Strony mogą uzależnić wysokość kary umownej od rodzaju naruszenia, którego dopuści się dłużnik, jego zakresu, czy też wielokrotności naruszenia (niższa kara za pierwsze naruszenie, a wyższa kara w przypadku kolejnych naruszeń). Nie może być jednak tak, że jedna strona dojdzie do wniosku, że nie będzie realizować umowy, a zamiast tego zapłaci wyłącznie karę umowną. Jeśli kontrahent chciałby zwolnić się z realizacji umowy, ma obowiązek otrzymać zgodę drugiej strony na takie zwolnienie z wykonania zobowiązania.
Celem kary umownej jest umocnienie tego partnera umowy, któremu faktycznie zależy na tym, aby przedmiot umowy został zrealizowany. Strona musi się liczyć z zapłatą kary, jeżeli nie wywiąże się z tego, co deklaruje przy podpisywaniu umowy. Zastrzeżenie kary ułatwia wierzycielowi dochodzenie odszkodowania, bo nie ma potrzeby, aby udowadniać poniesioną szkodę czy jej wysokość. Z tej perspektywy kara umowna zdecydowanie przyspiesza obrót handlowy, co szczególnie widać w relacjach między przedsiębiorcami.
Dwie niezwykle ważne rzeczy dotyczące kar umownych:
1. Kary umowne stosuje się wyłącznie w przypadku zobowiązań niepieniężnych czyli takich, których przedmiotem od chwili ich powstania nie jest suma pieniężna. Może dotyczyć zobowiązania w ogólności albo na wypadek określonych przejawów niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, takich jak np. realizacja dzieła po terminie, doręczenie przedmiotu umowy o niewłaściwej jakości czy do niewłaściwego miejsca. W umowie o pracę kara może być zastrzeżona wyłącznie na korzyść pracownika.
2. Kara umowna jest zamiennikiem odszkodowania, a zatem kontrahent ponosi jakby „zryczałtowaną” ustaloną i znaną sobie wcześniej odpowiedzialność za niedotrzymanie warunków umowy. W braku odmiennego postanowienia umownego żądanie dodatkowego odszkodowania, które przewyższa wysokość zastrzeżonej kary, nie jest dopuszczalne. Dlatego zawsze warto w umowie napisać takie zdanie: Wierzyciel jest uprawniony do dochodzenia na zasadach ogólnych odszkodowania przewyższającego zastrzeżone kary umowne. W ten sposób, gdyby faktycznie poniesiona przez nas szkoda była wyższa niż wysokość ustalonych kar umownych, będziemy mogli wystąpić o zapłatę stosownego odszkodowania.
Na koniec kilka przykładów sformułowania klauzuli kary umownej w praktyce:
• W przypadku niedotrzymania przez Wykonawcę terminu dostarczenia przedmiotu umowy Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną w wysokości 0,2% wartości przedmiotu Umowy brutto za każdy dzień zwłoki.
• W razie przekroczenia terminu wykonania dzieła, Zamawiający może żądać od Przyjmującego zamówienie zapłaty kary umownej w wysokości 1000 zł (tysiąc złotych) za każdy dzień zwłoki. Zamawiający może dochodzić odszkodowania przewyższającego karę umowną, na zasadach ogólnych wynikających z Kodeksu cywilnego.
• Wykonawca zapłaci Zamawiającemu karę umowną w wysokości 30% wartości umowy, jeśli odstąpi on od realizacji niniejszej umowy.
W następnym wpisie będziemy kontynuować temat zabezpieczenia przed niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania. W razie pytań zapraszamy do kontaktu.